Oost-Europese bedrijven staan te springen om robots en gastarbeiders

De lonen in Oost-Europese landen stijgen snel, onder meer doordat er schaarste heerst op de arbeidsmarkt. Voor bedrijven is dat minder goed nieuws; ze dreigen in de knel te komen doordat werk blijft liggen. Het antwoord van experts, naast nog hogere lonen en gastarbeiders: robotisering.

Vooral in Slowakije, Tsjechië en Slovenië is de arbeidsmarkt zwaar overspannen. Dat is terug te zien aan de voortschrijdende robotisering. ‘Vooral bedrijven in de auto-industrie zien robots als alternatief voor steeds duurder wordende arbeid’, zegt Jan Pribula van de Slowaakse automobielvereniging ZAP.

Presentatie van de Skoda Vision X Concept, afgelopen maart op de Geneva International Motor Show. Krapte op de arbeidsmarkt dwong de Tsjechische autobouwer vorig jaar tot een loonsverhoging van 24% over twee jaar.Presentatie van de Skoda Vision X Concept, afgelopen maart op de Geneva International Motor Show. Krapte op de arbeidsmarkt dwong de Tsjechische autobouwer vorig jaar tot een loonsverhoging van 24% over twee jaar.Foto: Hollandse Hoogte

In Slowakije waren er in 2013 nog slechts 85 robots per 10.000 werknemers. In 2016 was dit opgelopen tot 135 blijkt uit cijfers van de International Federation of Robotics (IFR). Dat is inmiddels ver boven het EU-gemiddelde van 74, en niet zo ver verwijderd van de 153 robots die wij gemiddeld in Nederland hebben.

Geen lage-lonenland meer
En die trend is nog niet ten einde, meent Pribula. Oost-Europa als schier onuitputbare bron van goedkope arbeid bestaat volgens hem niet meer. Het personeelstekort in Slowakije maar ook in buurland Tsjechië is zo groot, dat dit industriebedrijven dwingt te investeren in automatisering en robotisering.

En zelfs dat is nog niet genoeg om het personeelstekort te pareren. Pribula: ‘De overheid zou veel meer aandacht moeten besteden aan goed technisch onderwijs, werken voor vrouwen aantrekkelijker moeten maken en de arbeidsmarkt openstellen voor buitenlanders. Alleen als we op al die punten gas geven kunnen we grotere problemen op de arbeidsmarkt afwenden’.

Een stap in de goede richting was wat hem betreft het Slowaakse besluit deze maand om de immigratiewetgeving drastisch te versoepelen. Nu is het nog zo dat alleen EU-burgers makkelijk aan de slag kunnen in Slowakije. Mensen uit bijvoorbeeld Oekraïne en Servië — die zeer gewild zijn bij werkgevers — moeten eerst een moeilijke procedure doorlopen. Die procedure is nu met ingang van juni sterk vereenvoudigd.

Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) juicht deze stap toe in een afgelopen woensdag verschenen rapport over Slowakije. Er werken nu 52.000 werknemers van buiten de EU in Slowakije, maar dat zouden er wat betreft het IMF veel meer kunnen zijn. ‘Uit onderzoek onder bedrijven blijkt dat het tekort aan personeel in de industriële sector sinds 2013 vijf keer zo groot is geworden’, constateert het IMF. Immigratie is een manier om dat probleem te lijf te gaan, naast onderwijs en technologische ontwikkeling.

Robots in de Škoda-fabriek in Mladá Boleslav, TsjechiëRobots in de Škoda-fabriek in Mladá Boleslav, TsjechiëArchieffoto: Reuters

Tsjechië
In Slowakije is de werkloosheid met 5,4% gezakt tot het laagste niveau sinds 1989, maar in Tsjechië is de situatie nog nijpender. Daar is de werkloosheid gezakt tot 3,2%, het laagste niveau van alle EU-lidstaten, met alle gevolgen vandien voor de arbeidsmarkt. Zo moest autobouwer Skoda, een van de grootste werkgevers, zijn personeel in 2017 een loonsverhoging geven van 24% over twee jaar om een groot conflict uit de weg te gaan. Maar ook het algemene loonniveau zat in 2017 met 7% in de lift.

Verrassend genoeg heeft dat de nood op de arbeidsmarkt volgens economen alleen maar verder vergroot. Hogere lonen betekenen immers hogere consumptieve bestedingen en hogere uitgaven betekenen meer economische groei en meer vraag naar personeel.

De krapte op de arbeidsmarkt is ook voelbaar bij de Nederlandse fietsenproducent Bikefun met een fabriek in het Tsjechische Koprivnice. Projectmanager Jeroen Bluemink denkt dat het binnen vijf jaar zal leiden tot een fabriek ‘met veel minder mensenhanden’. Nu is de productie bij Bikefun nog behoorlijk arbeidsintensief, wat het bedrijf veel kopzorgen bezorgt door het arbeidsmarkttekort.

Bluemink: ‘Het liefst werken wij met lokale mensen omdat eerdere avonturen met werknemers van verder weg via uitzendbureaus niet zo goed bevallen zijn. Dat lukt nu nog net, mede door het uitloven van bonussen voor iedere aangebrachte nieuwe werknemer die langer dan een aantal maanden in dienst blijft. Maar dat dit op termijn onvoldoende zal zijn, beseffen wij ons terdege.’

Risico’s voor de toekomst
Het industrieconcern Huisman — een van de grootste Nederlandse investeerders in Tsjechië met 600 werknemers — ziet dat ook zo. Het bedrijf dat onder andere hijskranen en boren levert aan de oliesector, heeft volgens managing director Frank Kees het geluk en de pech tegelijk dat het in de olie-industrie actief was, een industrie die de laatste jaren niet bepaald floreerde. Het arbeidsmarkttekort deed daardoor minder pijn. Maar voor de lange termijn maakt Kees zich wel degelijk zorgen.

Kees: ‘Met name bij technische beroepen zoals ingenieurs, lassers, fitters en IT-personeel merken we dat de arbeidsmarkt schaarser is geworden en de salarisverwachtingen hoger. Dat schept risico’s voor de toekomst, zeker als onze markt weer aantrekt, en we mensen moeten aantrekken’.

Uittocht
Automatisering en robotisering kunnen het tekort aan arbeid verkleinen, toch is het onoverkomelijk dat ook de lonen verder omhoog gaan, zegt Zoltan Arokszallasi van de Oostenrijkse Erste Group Bank. Dat heeft ten eerste te maken met de nog altijd grote verschillen met het Westen. Zo is in Tsjechië het loonniveau de laatste paar jaar weliswaar scherp gestegen, maar het ligt nog altijd op slechts een derde van buurland Duitsland. De goedkopere kosten van levensonderhoud doen daar niets aan af. Als die worden meegerekend heeft een Tsjech alsnog een koopkracht van slechts 60% het Nederlandse niveau.

Bron: Financieel Dagblad